Athafnamaðurinn Egill Vilhjálmsson:
Maðurinn sem lærði bílaviðgerðir í Bandaríkjunum og var með ökuskírteini númer 3
Við fjölluðum á dögunum um upphaf bílaaldar á Íslandi og af því tilefni fjölluðum við um „bílakónginn“ Steindór Einarsson, upphaf hans í bílgreininni og stofnun Bifreiðastöðvar Steindórs. Einn er sá maður, sem mikið bar á í upphafi bílaaldar á Íslandi en það er Egill Vilhjálmsson. Egill var einn af fyrstu bifreiðastjórunum á Íslandi og síðar kaupmaður i Reykjavík.
Fyrirtæki sem þjónaði mörgum
Það þarf í raun ekki að kynna fyrirtæki Egils Vilhjálmssonar fyrir þeim sem komnir eru yfir miðjan aldur, því þau þjónuðu mörgum á sínum tíma. Verslun með varahluti, innflutningur á bílum og smíði á yfirbyggingum, auk vélaviðgerða og renniverkstæðis svo fátt eitt sé nefnt.
Þegar ég eignaðist minn fyrsta bíl, Morris 8 árgerð 1939, um leið og ég fékk bílpróf árið 1961, var verslun Egils Vilhjálmssonar á horni Laugavegar og Rauðarárstígs oft fyrsti valkosturinn er eitthvað vantaði. En skoðum nú upphafið aðeins betur.
Kynntist véltækni á Bíldudal
Egill Vilhjálmsson forstjóri fæddist í Hafnarfirði 28.6.1893. Hann flutti fjögurra ára með foreldrum sínum, Vilhjálmi Gunnarssyni og Önnu Magneu Egilsdóttur, til Bíldudals. Á unglingsárunum hafði hann þar eftirlit með fjögurra hestafla vél sem dældi sjó í fiskþvottahúsið þar og var síðan á æskuárunum vélamaður á fiskiskipum.
Upp frá því beindist áhugi hans fyrst og fremst að vélum og véltækni, en hann átti eftir að verða einn helsti brautryðjandi bílaaldar á Íslandi.
Ökuskírteini númer 3
Egill lauk prófi í vélfræði 1913, stundaði nám í meðhöndlun bifreiða, lauk slíku bifreiðaprófi 1914 og fékk bifreiðastjóraskírteini númer 3. Hann sinnti síðan bifreiðaakstri í Reykjavík og nágrenni, einkum til Eyrarbakka, en 1916 rak hann bifreið í áætlunarferðum milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur.
Lærði bílaviðgerðir í Bandaríkjunum
Egill lærði bílaviðgerðir í Bandaríkjunum árið 1917, fyrstur Íslendinga. Hann fór til Vesturheims í ársbyrjun 1917 og dvaldist þar í nálega eitt ár til þess að læra bílaviðgerðir. Dvaldist Egill við námið í bílaviðgerðum í verksmiðjum Overland í sjö mánuði og sneri að því loknu aftur heim til Íslands.
Var einn stofnenda BSR
Eftir heimkomuna stundaði Egill fyrst um sinn bifreiðaakstur, eins og hann hafði áður gert, en stofnaði árið 1921 ásamt fleirum hlutafélagið Bifreiðastöð Reykjavíkur, og var annar forstjóri fyrirtækisins.
Þá stofnaði hann sitt eigið fyrirtæki 1929, með bifreiða- og varahlutaverslun og viðgerðaverkstæði í Reykjavík. Það átti eftir að verða þekktasta bifreiðafyrirtæki landsins um áratugaskeið.
Fyrirtækið Egill Vilhjálmsson var fyrst til húsa á Grettisgötu 18, en 1932 byggði Egill verslunarhúsnæði á Laugavegi 118 og við Rauðarárstíg, þar sem fyrirtæki hans var síðan starfrækt.
Einn stofnenda Strætisvagna Reykjavíkur, SVR
Egill var auk þess einn stofnenda Strætisvagna Reykjavíkur, SVR, og var forstjóri þess fyrirtækis þar til það var selt Reykjavíkurborg 1943. Þá var hann einn af aðalstofnendum Hvals hf. og sat þar í stjórn um árabil.
Hann rak auk þess í nokkur ár kjörbúðina Egilskjör í húsnæði sínu við Laugaveg og var Egilskjör ein af fyrstu kjörbúðum landsins.
Egill var stofnandi og fyrsti formaður Sambands bílaverkstæða á Íslandi og sat í stjórn VSÍ um árabil. Hann var riddari af fálkaorðunni og heiðursfélagi Leikfélags Reykjavíkur.
Þegar það þurfti oft að bæta dekk í sömu ferðinni
Í viðtali í tímaritinu Samtíðin árið 1938, kom Egill inn á þær aðstæður sem voru í upphafi bílaaldar á Íslandi, vegir lélegir og það sprakk oft:
„Upphaf bílaiðnaðar hér á landi verður að teljast það, þegar byrjað er að gera við þá bíla, sem biluðu í notkun,“ segir Egill Vilhjálmsson. „Fyrstu bílarnir, sem hingað fluttust, voru miklu lélegri en þeir vagnar, er nú tíðkast. Á fyrstu bílstjórnarárum mínum þótti ekkert tiltökumál, þó að bílslanga springi í hverri ferð milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur.“
Sem dæmi um þetta nefnir Egill í viðtalinu, þegar hann er spurður um þetta: „Ég veit fyrir víst, að einu sinni um þær mundir var bíll í 8 klukkustundir milli Keflavíkur og Hafnarfjarðar, vegna þess að altaf var að springa. Og ég man, að í einni af bílferðum mínum hér á árunum sprakk fjórum sinnum hjá mér ofan frá Baldurshaga og niður í Reykjavík! Á fyrstu árum bílaaldarinnar var ekki venja að hafa tilbúin hjól meðferðis, eins og nú tíðkast. Þá urðu menn að taka hjólin af bílunum úti á víðavangi, bæta þar slöngurnar, hvernig sem viðraði, dæla síðan í þær lofti og setja hjólin því næst aftur á bílana.“
Þegar bílferðir kostuðu sitt
Tilkoma bílaaldar skapaði nýjan vettvang, en það voru bílferðir gegn gjaldi. Og þetta var sko ekki alveg ókeypis! Fyrst í stað var langoftast ekið milli Reykjavíkur og Hafnarfjarðar, og hefur sú leið raunar jafnan verið fjölfarnasti bílvegur á Íslandi. En brátt var farið að aka ýmsar Ieiðir frá Reykjavík, eftir því, sem vegir leyfðu. Ökutaxtar bílanna voru áður fyrr miklu hærri hér á landi en nú tíðkast.
Árið 1915 kostaði eitt sæti í bíl milli Reykjavikur og Hafnarfjarðar 1 krónu. Síðar á sama ári hækkaði það þó upp í 1.25 kr. Árið 1916 kostaði það orðið 2 krónur, árið 1917 kr. 2.50 og árið 1920 komst sætið upp í 3.50 kr. Árið 1917 kostaði bíll fram og aftur milli Reykjavíkur og Þingvalla 100 krónur!
Árið 1918 kostaði bíll fram og aftur milli Reykjavíkur og Keflavíkur 75 krónur, fram og aftur millii Reykjavíkur og Ölfusár 125 krónur. Var gjald þetta raunar miðað við, að bíllinn væri í förum daglangt. Annars var verðlag ekki beinlínis fastákveðið, og var það einatt hærra um helgar en á rúmhelgum dögum. Hámarki sínu náðu bílataxtarnir hér á landi árið 1920. Þá var sett gjaldskrá af Stjórnarráðinu 16. júní það ár, og er ekki laust við, að mönnum ofbjóði, er þeir sjá taxtana sem þá voru settir.
Nokkur dæmi: Milli Reykjavíkur og Kirkjusands 6.00 kr., milli Reykjavíkur og Geitháls 30.00 kr. Milli Reykjavíkur og Eyrarbakka 155.00 kr. og á milli Reykjavíkur og Hafnarfjarðar 23.00 kr.
Egill Vilhjálmsson segir í viðtali, að dæmi munu jafnvel hafa verið um að eitt sæti í bíl milli Reykjavíkur og Stórólfshvols hafi komist upp i 50 krónur árið 1920, og sama ár hafi bíll, sem leigður var í ferð til Þingvalla frá Reykjavík, kostað 175 krónur, enda var þá miðað við það, að verið væri heilan dag í förinni. Þetta gífurlega verð á fargjöldum mun að nokkru leyti hafa stafað af því, hve fátt var hér um bíla á þessum árum. Segir Egill að þá hafi oft verið rifist um bílana og jafnvel boðið í þá. Einnig er á það að líta, að um sömu mundir var hér mikil dýrtíð í landinu. En allt, sem þurfti til bíla, kostaði þá offjár.
Einn lítri af bensíni komst upp í 1 krónu og hjólbarði 31×4 komst upp í 315 krónur, en samsvarandi gúmmíslanga upp í 42 krónur. Árið 1920 kostaði nýr fjögurra manna bíll hátt í 8 þúsund krónur.
Þegar við horfum til þess að tímakaup almennra verkamanna árið 1920 var á bilinu 1,00 til 1,25 krónur þá hefur þetta verið dýrt!
Mikil uppbygging
Svæðið sem afmarkast af Laugavegi, Rauðarárstíg, Grettisgötu og Snorrabraut var samtvinnað sögu eins fyrirtækis sem byggði þar upp starfsemi sína á fjórða og fimmta áratug síðustu aldar, en það er fyrirtækið Egill Vilhjálmsson hf., sem var á sínum tíma eitt hið stærsta hér á landi á sviði bifreiðasölu, bifreiðasmíði og viðgerða- og varahlutaþjónustu.
Egill stofnaði fyrirtækið árið 1929 og starfaði það fyrstu árin á Grettisgötu 16–18. Með vexti þess reyndist nauðsynlegt að finna því nýjan stað og varð þá fyrir valinu fimmtán hundruð fermetra lóð við Laugaveg og Rauðarárstíg, sem síðar fékk númerið Laugavegur 118. Lóðina fékk Egill Vilhjálmsson leigða til 75 ára.
Miðstöð bifreiðaiðnaðar í Reykjavík á sínum tíma
Í ágúst árið 1931 fékk Egill Vilhjálmsson leyfi til að byggja á leigulóð sinni hús fyrir verslun og bifreiðavinnustofu. Að sögn Egils þótti mönnum það glapræði að ætla að byggja „í sjálfum forunum við Rauðará“ og reka verslunar- og iðnaðarfyrirtæki þarna fyrir innan bæ. En jarðvegurinn hafði verið kannaður og í ljós kom að þarna var ekki langt niður á slétta grágrýtisklöpp.
Um þetta leyti fór bærinn einnig að ganga frá mikilli leiðslu úr Norðurmýrinni í sjó fram sem lögð var meðfram vestari mörkum lóðarinnar. En staðinn hafði Egill valið ekki síst með það fyrir augum að þarna yrðu í framtíðinni fjölfarnar götur og nægt rými til vaxtar og uppbyggingar fyrirtækisins.
Frá Hlemmi lágu tvær helstu göturnar inn í bæinn, Laugavegur og Hverfisgata, og þar var þegar hafin uppbygging annars bifreiðafyrirtækis, sem var í eigu Sveins Egilssonar. Sveinn hafði árið 1919 komið upp bifreiðaviðgerðaskúr á lóðinni vestan við Hlemmtorg og á árunum 1926–1947 reisti hann þar mikið stórhýsi undir rekstur sinn (Laugaveg 105).
Svæðið í kringum Hlemm átti því eftir að verða eins konar miðstöð bifreiðaiðnaðar í Reykjavík, með Svein Egilsson á aðra hönd og Egil Vilhjálmsson á hina. Meðal bíla sem Egill Vilhjálmsson hafði umboð fyrir voru Willys-jepparnir, en fyrirtækið fékk umboðið fyrir þá árið 1951 og voru fluttir inn margir slíkir þegar innflutningur slíkra bíla var gefinn frjáls.
Meðal helstu athafnamanna 20. aldarinnar
Fjallað var um Egil Vilhjálmsson og starfsemi hans í Samtíðinni árið 1938 og lokaorðin í þeirri umfjöllun voru eftirfarandi:
„Hin mikla starfsemi á Laugavegi 118 minnir mjög á það, sem víða ber fyrir augu erlendis. Þar er allsherjar myndarbragur á öllu. Öll störf eru þar bersýnilega af hendi leyst með markvissri tækni, og er auðséð, að starfsemi þessi er rekin eftir fullkominni, erlendri fyrirmynd. Er hún eiganda sínum til mikils sóma. Egill Vilhjálmsson, hinn ungi hafnfirski bílstjóri, sem fór fyrstur Íslendinga til útlanda til þess að læra bílaviðgerðir og gerðist síðan einn hinn mesti athafnamaður sinnar samtíðar hér á landi, mun af sagnfræðingum síðari tíma verða settur á bekk með Steindóri Einarssyni og öðrum helstu athafnahöldum 20. aldarinnar á Íslandi.“
Miðað við það sem sagan leiddi síðar í ljós getum við ekki annað en tekið undir þessi orð! Egill lést 29.11. 1967.
(Greinin byggir að mestu á heimildum dagblaða og tímarita frá uppgangstíma Egils Vilhjálmssonar).
Umræður um þessa grein